odpowiedzi na 60 pytań z socjologii

ODPOWIEDZI NA 60 PYTAŃ Z SOCJOLOGII NA SPRAWDZIAN =)

Pedagogika - scharakteryzuj poniższe problemy:

1. Socjologia a wiedza potoczna o społeczeństwie.

Podejście	Ontologiczne	Epistemologiczne	Aksjonormatywne	Metodologiczne
Założenia	Wskazuje, że przedmiotem badań socjologii jest byt społeczny → społeczeństwo	Związane z możliwościami poznania tego bytu społecznego (czy socjolog może poznać ten byt społeczny?)	Związane z wartościami społecznymi i granicami poznania, ograniczeniami pytania o wszystko	sposoby badania różnych form życia, przy wykorzystaniu różnych metod i technik badawczych (eksperyment, obserwacja, metoda historyczno-porównawcza, graficzna i statystyczna)

2. DEFINICJE SPOŁECZEŃSTWA

Definicja Claude Levi-Straussa

Społeczeństwo – to pewna całość struktur, których jest wiele na różnych poziomach. Najczęściej wyróżnia się trzy poziomy:

1. Jednostkowy np. osobowości.

2. Mikrostrukturalny np. role społeczne, zawodowe.

3. Makrostrukturalny np. o charakterze kulturalnym – idei, nauki, klasowe.

Definicja – N. Goodmana

Społeczeństwo – zbiór ludzi o wspólnej kulturze, która przekazują kolejnym pokoleniom, wspólnym terytorium i wspólnej tożsamości.

- zbiór

- kultura

- terytorium

- tożsamość

Definicja – J.Turowskiego

Społeczeństwo – historycznie ukształtowany kompleks grup i zbiorowości społecznych.

Definicja – J. Szczepańskiego

Społeczeństwo – wszystkie formy życia zbiorowego współistniejące, krzyżujące się tzn. mające część wspólnych członków, uzupełniające się w ramach jednego narodu, państwa czy konfiguracji kulturowej, mające określoną zasadę odrębności, utrzymujące swój byt przez dłuższy okres, co najmniej kilku pokoleń, mające swoje odrębności kulturowe, strukturalne i swoje osobliwości rozwoju dziejów.

2. Socjologia wobec innych nauk społecznych.

Antropologia fiz i kulturowa, nauki ekonomiczne, psychologia, nauki fizyczne, nauki polityczne, statystyka, nauki techniczne

3. Wymień podstawowe stanowiska teoretyczne w socjologii.

E. DURKHEIM – nauka o faktach społecznych

M. WEBER – nauka o działaniach społecznych;

P. BERGER – badanie człowieka w świecie i świata w człowieku;

A. W. SMALL – nauka o grupach społecznych;

M. MAUSS – nauka o strukturze i wymianie społecznej;

J. SZCZEPAŃSKI – nauka o zjawiskach i procesach społecznych

4. Podstawowe funkcje socjologii jako nauki.

-.Opisowa- empiryczna, diagnostyczna, socjograficzna, deskryptywna. Socjolog stawia sobie pytanie jak jest, jaka jest rzeczywistość społ. bądź jej określony aspekt.
-.F. wyjaśniająca zwana również teoretyczną lub eksplanacyjną. Ta f. jest wypełniana wtedy gdy badacz stawie sobie pytanie dlaczego jest tak jak zostało opisane wcześniej.
-.F. praktyczna, czasami określana jako socjotechniczna- możliwość formułowania pewnych dyrektyw dotyczących tego w jaki sposób świadomie dokonywać przekształceń by osiągnąć zamierzony cel.
-.F. apologetyczna lub przesłaniająca. Realizowana jest gdy przy opisie danego stanu rzeczy pewne dane się pomija uwypuklając inne lub gdy materiał empiryczny zestawia sie w taki sposób by dla celów pozanaukowych chwalić pewne sytuacje.
-.F. demaskatorska-odsłaniająca- z jednej strony odsłania to co z pozoru nie jest łatwo uchwytne a co jest prawdziwą rzeczywistą przyczyną zjawisk społecznych. Drugi typ to wskazywanie na pewne rzeczywiste postawy, intencje czy motywy działania, które są przez ludzi mniej lub bardziej ukrywane.

5. Struktura socjologii jako nauki.

a) socjologia klasyczna

-rozwój (regres) społeczny

-zmiana społeczna

-zachowanie jednostkowe i grupowe

Zbiór pojęć abstrakcyjnych tworzących pewne struktury pojęciowe (np. społeczeństwo, integracja, konflikt) – często oderwanych od konkretnych faktów służących do opisu i wyjaśniania procesów społecznych; pierwszy zastosował strukturę pojęciową w socjologii A. Comte. Dotyczą one głównie struktur społecznych, zmiany społecznej i zachowań jednostkowych oraz grupowych

b) socjologia empiryczna

u Przedmiotem badań są wybrane, ważne fragmenty rzeczywistości społecznej, które mają istotne znaczenie dla trwania, rozwoju i zmiany społeczeństwa jako całości.

u Przykładem socjologii szczegółowej jest socjologia wychowania (bada społeczne uwarunkowania i konsekwencje procesów wychowawczych), socjologia wojska i bezpieczeństwa (bada grupy dyspozycyjne oraz problemy wojny i pokoju), socjologia kultury itp..

u Socjologia empiryczna zwraca uwagę na empiryczną kontrolowalność wiedzy, która powinna być logicznie uporządkowana i sprawdzana (weryfikowana), (należy mówić o społeczeństwie tylko to, co będzie można sprawdzić)

6. Scjentyzm w socjologii.

Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa, które znaczy wiedza. Scjentyzm to prąd filozoficzny stanowiący rozwinięcie oświeceniowego stosunku do walki, zakładający nieograniczone możliwości nauki w rozwiązywaniu wszelkich problemów życia. Pogląd ten uznaje za wartościowe to co poznawcze rozumowo, oparte na konkretnych, ścisłych i sprawdzalnych metodach badań. Stąd też za niewłaściwe i zbędne uważano w pozytywizmie zadawanie pytań filozoficznych.

7. Nurt humanistyczny w socjologii.

Założenia podejścia humanistycznego w socjologii:

Ø antynaturalizm (zjawiska społeczne są różne i nie są przenoszone do nauk przyrodniczych),

Ø interakcjonizm (wzajemne oddziaływanie ludzi na siebie),

Ø badać tylko świadome interakcje,

Ø rozumienie (zjawisk kultury, z której wyrastamy),

Ø postulat świadomego uczestnictwa w życiu społecznym (socjolog powinien umieć stawiać „diagnozę” i „leczyć” społeczeństwo).

8. Nurty instytucjonalne w socjologii.

9. Omów podstawowe etapy rozwoju wiedzy społecznej (socjologicznej).

10. Pojęcie globalizacji.

Globalizacja jest pojęciem używanym aby opisać zmiany w społeczeństwach i gospodarce światowej, które wynikają z gwałtownego wzrostu międzynarodowej wymiany handlowej i kulturowej. Opisuje zwiększenie wymiany informacyjnej, przyspieszenie i spadek cen transportu, a także wzrost handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych spowodowanych znoszeniem barier oraz rosnących współzależności między państwami. W ekonomii termin ten oznacza głównie zjawiska związane z liberalizacją wymiany handlowej lub “wolnym handlem”. W szerszym znaczeniu odnosi się do rosnącej integracji i współzależności między jednostkami działającymi globalnie, czy to na platformie społecznej, politycznej czy ekonomicznej

11. Podstawowe zagrożenia globalizacyjne wynikające z koncepcji systemów-światów I. Wallernsteina.

Systemy-światy I. Wallersteina
Koncepcja „systemów – światów” I.Wallersteina i współpracownikówWg Wallersteina w historii ludzkości istnieją 3 rodzaje systemów społecznych:
-mini-systemy społeczne – mało rozległe, zwykle nie więcej niż 6 pokoleń, duża homogeniczność (np.: społeczności plemienne)
-imperia światowe – rozległe struktury polityczne, różnorodna kultura, zewnętrzna kontrola nad wewnętrznymi strukturami np.: przez ekstrakcję (wyciąganie) nadwyżki ekonomicznej; istniały do niedawna np. ZSRR
- gospodarki światowe – rozległe i nierównomierne łańcuchy produkcji i podziału dóbr, rozczłonkowane przez różne systemy polityczne, nadwyżka rozdzielana wg faktycznych monopoli osiąganych na rynku.
W systemie gospodarek światowych istnieją 3 kategorie podsystemów:
- społeczeństwa centralne tzw. trzon – jest to centrum systemu światowego (np.: USA), hegemoni, którzy narzucają innym swoje interesy
- półperyferie – społeczeństwa które nie dysponują ekonomią skali (są za małe by mogły wywierać wpływ), są mało autonomiczne
-peryferie – obszary uzależnione od funkcjonowania ośrodków centralnych (gospodarczo, politycznie, militarnie, kulturowo), są to eksporterzy surowców, wyzyskiwane przez państwa centralne, nadwyżki produkcji wywłaszczane przez centrum – np.: Ameryka Łacińska,
- obszary zewnętrzne (kraje czarnej Afryki).
Awansujące peryferie i zdegradowany trzon są eksploatowane przez centrum ieksploatują peryferie.

12. Wyjaśnij istotę modelu triangujacyjnego globalizacji E. Wnuka-Lipińskiego.

13. Socjalizacja pierwotna, wtórna i tercjalna.

1)Socjalizacja pierwotna- w domu rodzinnym człowiek uczy się norm, tzw. kręgosłupa moralnego,
2) Socjalizacja wtórna- wpływ innych instytucji tuż przed szkołą a potem szkoła

3) Socjalizacja tercjalna- poprzez media

14. Tworzenie się więzi społecznej.

Etapy:

1). Styczność przestrzenna-ludzie najpierw postrzegaja się nawzajem i rejestrują cechy oraz właściwości innych

-styczność psychiczna-jedni podobaja się innym mniej lub więcej lub SA nam obojętni

-styczność społeczna- zainteresowanie jest obustronne, polega na wymianie wartości

2). Wzajemnie oddziaływanie- podejmowanie działań zmierzających do wywołania odpowiedniej reakcji u partnera

3).działania społeczne-celem jest zaspokajanie potrzeb

4).stosunki społeczne-trwałe układy które są określane normami i związane z obowiązkami

15. Typy więzi społecznej.

-wiezi naturalne- wspólne pochodzenie zbiorowości, pokrewieństwo np.rodzina, odgrywają ważną rolę w integrowaniu zbiorowości etnicznych

-więzi zrzeszeniowe- tworzone na zasadzie dobrowolności przez ludzi należących do organizacji społ, i Polit.

- więzi stanowione- narzucone z zewnątrz lub siłą

16. Dezorganizacja społeczna i rozpad więzi.

Dezorganizacja społeczna, proces wywołujący destabilizację funkcjonowania danej grupy społecznej lub jakiegoś systemu społecznego, zbliżony w charakterze do dezintegracji społecznej, ale o zdecydowanie łagodniejszym przebiegu. Zazwyczaj, jeśli nie zostaną podjęte zawczasu stosowne środki zaradcze, prowadzi do osłabienia kontroli społecznej, osłabienia obowiązujących norm i wartości, zaburzeń w funkcjonowaniu instytucji społecznych oraz pogłębienia zakłóceń więzi międzyludzkich.

17. Anomia.

ANOMIA
jest to sytuacja, w której typowe normy kierujące zachowaniem nie są już dłużej odpowiednie ani skuteczne. Skutkiem anomii jest obniżenie zdolności społeczeństwa do kształtowania odpowiednich zachowań.

18. Typy adaptacji wg R. Mertona.

wg teorii funkcjonalnej R. Mertona istnieje 5 typów indywidualnej a.:

konformizm (jednostka uznaje wzory zachowań i wartości danej grupy za swoje),

innowacja (przyjmuje wartości grupy, ale próbuje jej narzucić własne wzorce),

rytualizm (ściśle przestrzega norm grupowych z przyzwyczajenia, choć wcale nie musi ich akceptować),

wycofanie (zachowania jednostki nie odpowiadają wzorcom, a ona sama nie akceptuje norm społ. - np. włóczędzy, bandyci),

bunt (dotyczy ludzi celowo przekraczających ustalone normy i wartości).

19. Patologia i dewiacja społeczna.

Patologia społeczna jest zjawiskiem społecznym związanym z zachowaniem się jednostek lub grup społecznych niezgodnym z obowiązującymi wartościami danej kultury. Terminu patologia społeczna używa się również dla określenia nauki zajmującej się socjologicznym badaniem przyczyn i zwalczaniem patologicznych zjawisk społecznych takich jak przestępczość, prostytucja, pijaństwo itp.

Dewiacja społeczna - odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z przyjętymi w społeczeństwie lub jego części normami lub wartościami. Zwana jest również społeczną dezorganizacją, oznacza stan zakłócenia równowagi społecznej, czego przejawem jest osłabienie więzi społecznych, utrudnienia w realizacji pewnych wartości i potrzeb, zachwianie systemu norm, oraz nieskuteczność kontroli społecznej

20. Osobowość społeczna – jej elementy składowe (socjo, psycho i biogenny).

Osobowość społeczna człowieka to zinternalizowana kultura, dynamiczna organizacja idei, postaw, nawyków nadbudowanych nad naturą biologiczną (Szczepański).
Zespół trwałych cech jednostki wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech ....... i społ. i kształtowany przez wpływ kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wyobcowana i w których uczestniczy.
Elementy składowe:
1. Biogenne: są przekazywane dziedzicznie wyposażeniem biologicznym (własności anatomiczne, wzrost, budowa organizmu, jego właściwości fizjologiczne, działalność gruczołów).
2. Psychogenne: wyposażenie psychiczne człowieka (pamięć, wola, wyobraźnia, uczucia, inteligencja, spostrzegawczość, temperament, zamiłowania, charakter).
3. Socjogenne: * kulturowy ideał osobowości
* role społeczne
* jaźń subiektywna
* jaźń odzwierciedlona

21. Antropologiczne i socjologiczne ujęcie kultury.

Antropologia kultury-nazwa nauki o kulturze różnych ludów zwłaszcza niecywilizowanych

Socjologia kultury- dział socjologii analizujący powstawanie, funkcjonowanie, rodzaj itp. Określonych instytucji kult.w danych warunkach społ-historycznych.

22. Kategorie kultury.

KATEGORIE KULTURY:

KULTURA BEZPOŚREDNIA – elementy dorobku kulturalnego ludzkości, które są pochodną potrzeb pierwotnych (fizjologicznych)

KULTURA SYMBOLICZNA – zaspokajanie potrzeb wtórnych, a więc wyższego rzędu, wiąże się z podejmowaniem przez człowieka działań z wykorzystaniem przedmiotów lub pojęć szczególnego typu, a mianowicie symboli. SYMBOL – przedmiot lub pojęcie, które na mocy konwencji wskazuje na inny przedmiot, wyobrażenie lub idee, aby zwrócić uwagę odbiorcy na ukryte znaczenia i treści.
KULTURA INSTRUMENTALNA – składają się na nią wszystkie te elementy, dorobku społecznego, których wartość opiera się na kryteriach utylitarnych.

KULTURA REALIZACYJNA – tworzą ją przedmioty traktowane jako cele czyli te które mają wartość autoteliczną. AUTOTELICZNY – będący celem samym w sobie, wartością samą w sobie.

-kultura materialna : wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne.

-Kultura duchowa: wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, a także wszystko co należy do wytworów umysłu, np. filozofia;

-Kultura społeczna: wierzenia, normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym; -kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normą językową

-kultura polityczna: systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli;

-kultura fizyczna: system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka; wychowanie fizyczne, sport, rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa, turystyka

23. Kontr i subkultury.

Kontrkultura (z łac. contra = 'przeciw' + kultura) – określa względnie spójną grup społeczną, która wyraża sprzeciw wobec zastanej kultury, próbując jednocześnie stworzyć nową kulturę, mającą zastąpić zanegowaną rzeczywistość kulturową. W ten sposób może dojść do stworzenia nowej kultury – kultury alternatywnej

Subkultura - nowe wzory i wartości , dodatkowy element kultury globalnej , jednak jej podporządkowane . Np. subkultury różnych pokoleń , młodzieżowe

24. Kultura a życie społeczne

Kultura osobista jednostki to ogół jej osobistych wzorców postępowania, jej metod działania, wytworów jej działalności, jej idei i myśli często nie znanych innym osobom.

Kultura zbiorowości to ogół wytworów, wartości i sposobów zachowania się, które zostały przyjęte i zaakceptowane przez jej uczestników wyznaczając zachowania uznane za obowiązkowe.

Dziedzictwo kulturowe to jest ta część systemów kulturowych, które zostały przekazane następnym pokoleniom. Jest bardzo ważnym czynnikiem budującym naszą świadomość w zakresie pytania: kim jestem?

Kompleks kulturowy jeśli uznamy samochód jako odrębny element kultury to wszystko co z nim związane: urządzenia, instytucje, wzory zachowań tworzą jeden kompleks kulturowy. Występowanie, lub brak występowania różnych k. kulturowych świadczy o stopniu rozwoju społeczeństwa. Szereg k. może się łączyć w szersze całości zwane konfiguracjami lub wzorcami kultury.

Wpływ kultury na życie społeczne jednostki: 1 Przez socjalizację (s. to te wpływy całkowitego środowiska, które wprowadzają jednostkę do udziału w życiu społecznym), 2 Przez kształtowanie osobowości jednostki, 3 Przez wartości, 4 Przez wzory działania i postępowania, oraz przez stwarzanie modeli instytucji i systemów społecznych.

25. Podstawowe rodzaje zbiorowości społecznych.

Kategoria statystyczna (lub zbiór) (wg P.Sztompki) – zbiór jednostek podobnych

pod względem jakiejś wybranej cechy iróżniących się pod tym względem od innych

Krąg społeczny (wg S. Kosińskigo) –niewielka zbiorowość opierająca się na bezpośrednich stycznościachwypływających ze słabej więzi instytucjonalnej i nie posiadająca wyraźnej zasady odrębności.

Grupa społeczna (wg J. Turowskiego) –zbiór ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości związani są więzią społeczną i wytworzyli wewnętrzną organizacji

26. Interakcje społeczne.

Interakcje - sieć jednostkowych spotkań i powiązań międzyludzkich. W socjologii występują dwa podejścia:

1. interakcja jako wzajemne oddziaływanie racjonalnych podmiotów dążących do realizacji własnych interesów (maksymalizacji zysków i minimalizacji strat) - teoria gry i wymiany (socjologia scjentyczna);

2. interakcja jako komunikacja - nadawanie własnym działaniom znaczeń i ich interpretacji (socjologia humanistyczna).

-Teoria wymiany G. C. Homansa - dobrowolne transakcje różnych dóbr, w których uczestnicy odnoszą korzyść.

-Interakcja jako gra (teoria gier i racjonalnego wyboru).

-Interakcja jako komunikacja (warianty):

* jako komunikacja symboliczna (słowa i gesty);

* interakcja jako manipulowanie wrażeniami (E. Goffman) -

metafora teatru, sceny;

* ukryte założenia i milcząco przyjmowane procedury interakcji

(H. Garfinkel)

27. Realistyczne i nominalistyczne ujęcie grupy społecznej.

a) realizm socjologiczny zakłada, że społeczeństwo jest nowym (poza jednostkowym) osobnym bytem. Ze wszystkich jednostek powstaje nowa jakość, to nie jest suma wszystkich cech. Badając jednostkę można dostrzec grupę gdyż wyciska ona na jednostce swoje piętno.

b) nominalizm określa społeczeństwo jako skrótową nazwę dla sumy poszczególnych jednostek. Każdy jako jednostka posiada pewne cechy. Społeczeństwo nie istnieje, nic nowego nie powstaje w wyniku wzajemnego obcowania ludzi ze sobą.

1. Nominalizm:
- Grupa to zbiór jednostek;
- Brak jest podstaw do traktowania grup jako odrębnej rzeczywistości;
- Cechy grupy to suma cech jednostek;
- Wszelkie zjawiska zachodzące w grupie można wytłumaczyć za pomocą odwołania do cech jednostek;
- Grupa nie jest odrębną jakością;
2. Socjologiczny realizm:
- grupa to samoistny rodzaj rzeczywistości; jest ona w stanie wytworzyć rzeczy bardziej trwałe, niż są w stanie wytworzyć jednostki;
- grupa społeczna nie jest zwykłym zbiorem jednostek – jest ona nową jakością;
- pogląd ten podzielany jest przez wielu socjologów;

28. Cechy konstytuujące grupy

. Elementy składowe gr. społ.:

1. członkowie ustalają identyczność i ciągłość trwania grupy.

2. zadania grupy.

3. środki służące realizacji zadań.

4. mechanizmy psychospołeczne wytwarzane dla realizacji zadań.

5. czynniki utrzymujące spójność wewnętrzną gr., instytucje i systemy kontroli społecznej, wzory zachowania i normy regulujące stosunki między członkami.

6. instytucje i środki regulowania styczności i stosunków z innymi grupami.

29. Pojęcie i cechy narodu.

Naród - jest pierwotną i naturalną zbiorowością ludzi, którzy wywodzą się ze wspólnych korzeni; zbiorowość ta zamieszkuje określone terytorium i jest ze sobą powiązana wspólnym podłożem ekonomicznym, społecznym politycznym oraz kulturowym. Ów grupa ludzi wyróżnia się wspólnym językiem.

Cechy definiujące naród:- wspólne terytorium narodowe: ludzie zamieszkujący na wspólnym terytorium;- wspólne pochodzenie etniczne: na przykład wszyscy jesteśmy Polakami- wspólna organizacja polityczna: w jednym państwie jest tylko i wyłącznie jeden ustrój polityczny, wspólny dla wszystkich obywateli;- integracja gospodarcza ,-wspólny język ojczysty: najważniejsze i najbardziej uchwytne kryterium przynależności narodowej;- integracja społeczna,- wspólnota więzi kulturowych: wspólna kultura, która jest źródłem trwałych więzi; obejmuje ona tradycję, obyczaje, kulturę ludową;- świadomość narodowa.

30. Omów koncepcję naturalistyczną narodu.

naturalistyczna – wg Turowskiego – naród traktowany jest jako grupa genetyczna, uwarunkowana biogennie – w pewnym środowisku geograficznym, zamieszkiwała pewna grupa rasowa i przekazywała swe właściwości psychofizyczne następującym po sobie generacjom – jest to echo deterministycznych teorii mówiących o wpływie środowiska geograficznego czy cech somatycznych na cechy psychiczne członków danej zbiorowości

31. Omów koncepcje politologiczną narodu.

KONCEPCJA POLITOLOGICZNA – naród według tego ujęcia jest wspólnotą polityczną .Według tego orientacji wspólnoty plemienne w miarę swego wzrostu tworzą instytucje państwowe odrębne od organizacji plemiennych. Bardzo często te instytucje państwowe obejmowały więcej grup postplemiennych. Utworzone w ten sposób państwo zabiegało o utworzenie w swych ramach narodu. Zabiega o połączenie tych grup plemiennych pod względem jednorodnych tradycji , wierzeń, obyczajów lecz przede wszystkim jednoczy je gospodarstwo. Star się utrwalić poczucie wspólnoty kulturowej i politycznej w stosunku do innych państw- narodów.

32. Omów koncepcję kulturową narodu.

KONCEPCJA KULTUROWA - istotę narodu upatruje się w kształtowaniu się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej, obejmującej język, sztukę, obyczaje i naukę itp. Naród jest więc wspólnotą kultury.

33. Scharakteryzuj grupę etnograficzną.

Grupa etnograficzna jest wyróżniana na podstawie odrębnych, obiektywnych cech kulturowych; czasami istniej świadomość tej odrębności wśród jej członków.
Grupa etnograficzna to zespół ludzi zamieszkujących określone terytorium geograficzne i wyróżniających się od sąsiadów pewnymi cechami kulturowymi, posiadających poczucie swej przynależności grupowej opartej na świadomości własnych odrębności kulturowych.
Na pograniczach grupa etnograficzna może występować między wspólnotami etnicznymi, ale w ramach całości polietnicznych. Grupa etnograficzna jest przedmiotem obserwacji i opisu. Bada się wszelkie formy aktywności społ. i doświadczeń kulturowych jej członków (gł. kulturę materialną).

34. Scharakteryzuj grupę etniczną.

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym. Można o niej mówić, gdy:
- jest zespół cech tworzących dopiero warunki formowania się narodu
- cechy te tworzą świadomość i doprowadzają do powstania narodu
- silne zespolenie historycznych losów, uwarunkowań geograficznych i ekologicznych powoduje zrodzenie się wspólnej tożsamości kulturowej pod wpływem wspólnoty świadomości jej organizacyjnego wyrazu (np.: państwo)
- nie jest to w pełni grupa (bo nie zawsze istnieje poczucie przynależności), ani kategoria społeczna (nie zawsze wspólne pochodzenie i kultura, ale tylko przekonanie o takiej wspólnocie)
Podział grup etnicznych na:
- pierwotne – które po przeniesieniu z jednego społeczeństwa do drugiego chcą nadal funkcjonować w społeczeństwie jako zamknięte ugrupowania, umiejące zaspokoić podstawowe potrzeby swoich członków
- wtórne – ich członkowie częściowo uczestniczą bezpośrednio w społeczeństwie przyjmujących np.: w kwestiach ekonomicznych, a częściowo pośrednio, przez grupę etniczną (np.: kwestie towarzyskie)
Grupy etniczne to np.: imigranci, koloniści, narody żyjące we własnym państwie, narody żyjące na własnym terytorium narodowym, ale w obrębie obcych państw. Grupa etniczna może być narodem albo narodowością.

35. Rola i pozycje społeczne.

Rola społeczna (Szczepański) – stały wewnętrznie spójny system zachowań, będący reakcjami na zachowania innych ludzi, które przebiegają według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru, przyjętego w danej grupie, czasem prawnie uregulowanego (sformalizowanego), który oznacza zbiór praw i obowiązków, przywilejów i powinności. Realizacja obowiązków i powinności to pełnienie roli wynikającej z przynleżności (dobrowolnej lub przymusowej) do zbiorowości społecznej.
Zakres realizacji każdej roli społecznej uwarunkowany jest przez:
* właściwości anatomiczno-psychologiczne jednostki
* wzór osobowy (określa zespół cech idealnych, jakie jednostka wykonująca daną rolę powinna
okazywać oraz zespół idealnych sposobów zachowania)
* sposób zdefiniowania ich przez jej nosiciela i resztę zbiorowości
* strukturę i organizację zbiorowości i sankcje pozytywne i negatywne, jakimi dysponuje zbiorowość

w stosunku do jednostki
* identyfikację jednostki z grupą
Istnieją role postulowane i pełnione. Jesteśmy nosicielami wielu ról społecznych.
+ ew. materiały z regulacji Zach

Pozycja społeczna wyróżnione i określone w danej kulturze miejsce jednostki społecznej w hierarchii społecznej i szerzej w strukturze społecznej. Pozycja społeczna określa prestiż jednostki. Z zajmowanej pozycji społecznej wynika rola społeczna jaką odgrywać powinna jednostka. Osoba znajdująca się na pewnej pozycji społecznej związana jest też z określonymi przywilejami obowiązkami, jakie powinna pełnić wobec grupy czy społeczeństwa.

36. Struktury społeczne – ujęcie socjologiczne.

Struktura społeczna w socjologii jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.

Teoria funkcjonalno - strukturalna

Jej zwolennicy (między innymi August Comte i Herbert Spencer) uważali, że społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość.W ujęciu Alfreda Radcliffe-Browne'a struktura społeczna jest siecią złożonych stosunków międzyludzkich. W jego ujęciu struktura społeczna jest układem pozycji, natomiast organizacja jest układem ról społecznych.

Koncepcja konfliktowa

Jej pomysłodawcą teoretycznym był Thomas Hobbes, do jej zwolenników należeli Karol Marks i jego następcy. Według nich społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest przy tym czynnikiem zmian społecznych. Państwo powstaje w drodze regulacji społecznych. Wtedy gdy społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że prawa naturalne nie są wstanie rozwiązać tych różnic. Władza publiczna, która powstaje ma za zadanie chronić grupę posiadającą własność.W ujęciu marksistowskim struktura społeczna ogranicza się do struktury klasowej, przy czym sama struktura społeczna wynika z relacji między pracą a kapitałem.

Koncepcja interakcyjna

Jej zwolennikiem był m.in. Herbert Blumer. Koncepcja ta odrzuca samo pojęcie struktury społecznej jako pewnego układu elementów tworzących całość. Ich zdaniem istotą życia społecznego są przede wszystkim interakcje(inaczej ciągła wymiana informacji), jakie zachodzą między ludźmi podejmującymi wspólne działanie. Ludzie wchodząc w interakcje wytwarzają relacje które nazywamy strukturą. Tak więc strukturę społeczną należałoby rozumieć jako pewien proces oraz układ porozumień i uzgodnień pomiędzy jednostkami. Następuje zróżnicowanie społeczne. Społeczeństwo opiera się na rodzinie i religii. Pojawia się sprawniejsza organizacja, która gwarantuje nowe możliwości.

Koncepcja strukturalistyczna

Clauda Lévi-Straussa zakłada, że opisywane przez badaczy społeczeństw struktury to tylko modele(którego tak naprawdę nie ma) przydatne w analizie mechanizmów zachodzących w społeczeństwach, natomiast mechanizmy te kształtowane są poprzez struktury głębokie istniejące w ludzkich mózgach.

Koncepcja strukturacji

Wprowadzona przez Anthony'ego Giddensa zakłada, że rzeczywistość społeczna ma dualną naturę. Z jednej strony struktura jest układem reguł działania, ale także umożliwia zaistnienie działań społecznych, jest elementem dynamizującym działanie społeczne.

Ujęcie holistyczne

Struktura jest mechanizmem homestatycznym, utrzymującym się w równowadze dzięki temu, iż jednostki przypisywane sa do ról pełnionych w społeczeństwie, przy czym o jej kształcie czy zmianie decydują zinstytucjonalizowane normy społeczne. W opozycyjnym ujęciu mikrospołecznym, podłożem kształtowania się struktury społecznej są mechanizmy psychologiczne indywidualnych jednostek, które kształtują ją dzięki własnej aktywności.

37. Funkcjonalna teoria uwarstwienia Davisa-Moore’a.

Funkcjonalna teoria stratyfikacji Davisa i Moore’a
a) teoria funkcjonalna wychodzi od społeczeństwa en bloc i jego funkcji
b) od struktury społeczeństwa i jej elementów składowych oraz funkcjonalnych zależności między elementami
c) klasa i warstwa to pojęcia ekwiwalentne
d) źródłem stratyfikacji są uniwersalne konieczności funkcjonalne charakterystyczne dla danego społeczeństwa
e) każde społeczeństwo aby mogło funkcjonować, musi być ustratyfikowane
f) w obrębie szczebli struktury klasowej społeczeństwo musi tworzyć różne rodzaje pozycji i rozdzielać między nie ludzi
g) społeczeństwo musi motywować jednostki do zajmowania określonych pozycji społecznych
h) musi rozporządzać różnymi rodzajami nagród materialnych i niematerialnych (prestiż, sława), aby zmotywować jednostki do zajmowania określonych pozycji
i) pozycje są zróżnicowane: niektóre wymagają specjalnych uzdolnień, kompetencji, wykształcenia i są lepiej opłacane, ponieważ są funkcjonalnie ważniejsze
j) zróżnicowanie funkcjonalne pozycji i typy motywacji (materialne i niematerialne) powodują zróżnicowanie społeczeństwa
k) na rangę pozycji wpływają 2 typy czynników
- funkcjonalność pozycji
- kwalifikacje, kompetencje, wykształcenie, predyspozycje
Szczególne pozycje ważne funkcjonalnie są związane z: religią, rządzeniem, ekonomią, techniką
Wg Davisa i Moore’e zachodnie społeczeństwa nowożytne mają stratyfikację o „klasach otwartych”, tzn. że istnieje zróżnicowanie pozycji społecznych, ale istnieje tez równość szans.

38. Mikrostruktury – rodzina i jej funkcje.

Rodzina - jest to grupa złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim, i stosunkiem rodzice-dzieci. Stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny: 1.małżeństwo. 2.pokrewieństwo(rzeczywiste lub zastępcze - adopcja): a) pokrewieństwo w linii prostej; b) pokrewieństwo w linii zstępnej: rodzice, dzieci, wnuki; c)pokrewieństwo w linii bocznej: rodzeństwa, ciotki. Członkowie rodziny żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gosp. domowe, które może obejmować dwa lecz często obejmuje trzy pokolenia. Zakres gosp. domowego wyznacza ekonomiczne funkcje rodziny w szerszych zbiorowościach. Rodzina jest oparta na stałych wzorach postępowania i wzorach wzajemnych oddziaływań. Role członków określane są nie tylko przez wzajemne zaangażowanie uczuciowe lecz także przez zbiorowości szersze: państwo, kościół, społeczność lokalna i różne inne specjalne instytucje opieki nad dzieckiem czy nad matką, czuwające nad wykonywaniem ról męża, żony, ojca, matki, dzieci, itp. Rodzina: 1. można się w niej urodzić lub wżenić się w nią. 2. rodzina to grupa: mała, pierwotna i raczej nieformalna. 3. Funkcjonuje dzięki długotrwałej więzi emocjonalnej.

SPOŁECZNE FUNKCJE RODZINY

1) utrzymywanie ciągłości biologicznej, rodzina rozrasta się „wewnątrz” przez zaspokajanie potrzeb, dążności rodzicielskich, rodzina zapewnia biologiczne utrzymanie swoich członków. 2) utrzymanie ciągłości kulturalnej społ. przez przekazywanie dziedzictwa kulturowego następnym pokoleniom, dokonuje ona socjalizacji młodego pokolenia. 3) nadawanie pozycji społecznej swoim dzieciom. 4) zapewnienie jednostkom zaspokajania potrzeb emocjonalnych, potrzeb intymnego współżycia, gwarantowanie poczucia bezpieczeństwa, równowagi emocjonalnej. 5) jest instytucją kontroli społ., zwłaszcza młodego pokolenia, zapobiega odchyleniom od norm zachowań we wszystkich prawie dziedzinach życia.

39. Mezostruktury – społeczności lokalne.

W rozumieniu Roberta Parka community oznacza „lokalność, terytorialność” i odnosi się do ludzi, którzy mieszkają na wspólnym terytorium i mają wspólne interesy, przy czym podkreśla, że obydwa wymiary, zarówno przestrzenny, jak i społeczno – psychologiczny, muszą być brane pod uwagę w analizie społeczności lokalnej

Ujęcia badawcze dotyczące społeczności lokalnych:

a) jakościowe – społeczność lokalna badana jest jako miejsce życia,

b) ekologiczne – społeczność lokalna badana jest jako naturalna jednostka przestrzenna,

c) etnograficzne – społeczność lokalna badana jest z punktu widzenia sposobu życia,

socjologiczne – społeczność lokalna badana jest jako system społeczny

40. Makrostruktury – naród i państwo.

Państwo jest polityczną, suwerenną, terytorialną i przymusową organizacją społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych. Państwo ma też granice terytorialnie.

jest zbiorowością terytorialną o określonym składzie etnicznym; wspólnotą o podłożu gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzoną w procesie dziejowym, przejawiającą się w świadomości swych członków. Chociaż naród wyróżnia się na tle innych zbiorowości, to jednak nie jest możliwe precyzyjne zdefiniowanie tego pojęcia. W socjologii nie ma jednej definicji tego pojęcia, istnieją też rozbieżności między stanowiskiem socjologów, antropologów i historyków.

41. Nierówności społeczne.

Nierówność społeczna- sytuacja w której bogactwo, prestiż i władza są nierówno podzielone pomiędzy członków danego społeczeństwa

42. Zmiana i modernizacja w perspektywie socjologicznej.

Modernizacja społeczna -to przejście od społeczeństwa tradycyjnego (przedkapitalistycznego) do nowoczesnego (kapitalistycznego) industrialnego lub postindustrialnego, polega na uruchomieniu mechanizmów racjonalizacji działalności gospodarczejdominacja oparta jest na sile materialnej wyraźne struktury klasowe i wyraźna przynależność do nich.
Na modernizację składają się następujące powiązane ze sobą procesy zachodzące wg Smelsera:
w technologii – przejście od technik prostych i tradycyjnych do wykorzystania wiedzy naukowej;

w rolnictwie – od gospodarki naturalnej do masowej produkcji płodów rolnych ; w przemyśle – zastąpienie siły ludzkiej i zwierzęcej, pracą ludzi przy napędzanych energią maszynach (industrializacja); w układach ekologicznych migracje wewnętrzne ze wsi do miast

Wyżej wymienione procesy wywierają wpływ na strukturę społeczną. Następuje dyferencjacja strukturalna, czyli powstawanie wyspecjalizowanych i autonomicznych jednostek społecznych np.:
- funkcje oświatowe od rodziny przejmuje szkoła;
- produkcja rodzinna zastępowana jest przez fabryczną;
- wymiana oparta na zasadach nieekonomicznych zastępowana jest przez rynek;

- mniejsze znaczenie niż w społeczeństwach tradycyjnych przypisuje się do pozycji społecznej;
- integracja – rosnącemu podziałowi pracy towarzyszy rozwój mechanizmów harmonizujących i utrwalających interakcje jednostek o zróżnicowanych interesach
- zaburzenia społeczne – niszczone są tradycyjne sposoby działania, wzory, normy, wartości, co powoduje anomię

Zmiana jest stałym elementem życia społecznego. Wszystkie społeczeństwa doświadczają zmian społ. – istotnych zmian wzorów kultury i struktury społ., które znajdują odbicie w zachowaniach społ. Niektóre plemiona zmieniają się powoli a niektóre szybciej St. Zj. Zmiany te przebiegają w różnych kierunkach;
- w niektórych krajach (Polska) następuje polityczna liberalizacja
- zaostrzają się represje(Chiny).
- Pewne zamiany są planowane(rząd wpływa na funkcjonowanie przedsiębiorstw)
- nie planowane (w kraju który przegrał wojnę zmienia się struktura władz)
- niektóre zm. są krótkotrwałe np. moda
- długotrwałe np. skutki wynalezienia samochodu.
- szybko akceptowane przez społ.(program poprawy opieki zdrowotnej,
- umiarkowane kontrowersje – feministki
Zm. Nie zachodzą bez powodu:
Środowisko naturalne – efekt cieplarniany
Procesy kulturowe
- odkrycia
- wynalazki
- dyfuzja – przenikanie jednego społeczeństwa w drugie(migracja, handel, podróże)

43. Adaptacja społeczna – wymiar procesualny, statyczny, psychiczny i kulturowy.

Adaptacja społeczna – wymiar procesualny, statystyczny, psychiczny, kulturowy
Adaptacja dotyczy społecznej potrzeby przystosowania się do środowiska fizycznego, co ma szczególne znaczenie, jeśli chodzi o zdobywanie środków umożliwiające przeżycie. Adaptacja jest funkcją gospodarki. (wg Parsonsa)
ADAPTACJA SPOŁECZNA, socjol. proces dostosowywania się jednostki lub grupy do funkcjonowania w zmienionym środowisku społ., obejmujący przekształcenia jej wewn. struktury i (lub) sposobów działania; przekształcenie wewn. struktury oznacza całkowitą lub częściową reorientację psychol. jednostki (lub reorientację subkultury grupy) polegającą na przejęciu wartości i norm, sposobów definiowania sytuacji oraz wzorów zachowań, obowiązujących w nowym środowisku; przekształcenie sposobów działania może być rezultatem tych zmian lub może oznaczać jedynie zewn. dostosowanie się do zmienionych warunków.

Wymiar procesualny:
Wzorzec obywatelskości cechuje aspekt procesualny: (zwyczaje demokratyczne są
dziedziczone i codziennie tworzone; )
Każde społeczeństwo ma jakąś strukturę polityczną, jakiś system rządów, ale formy rządzenia, zwane ustrojami, różnią się między sobą:
Monarchia –przekazywane z pokolenia na pokolenia
Dyktatura – władza jest jednostka
Totalitaryzm – bez żadnych ograniczeń
Demokracja – władza państwowa spoczywa w rękach wszystkich obywateli

Wymiar statystyczny
Uprzemysłowienie przyczyniło się do zmniejszenia umieralności, ponieważ liczba urodzeń pozostała duża, doprowadziło to przyrostu ludności. Obecnie wysoki przyrosty naturalny utrzymuje się w krajach rozwijających się. Zjawisko stanowi wielkie obciążenie dla zasobów ekonomicznych krajów i pogłębia przepaść dzielącą te społeczeństwa od wysoko rozwiniętych społeczeństw przemysłowych. Prowadzi to destabilizacji a w konsekwencji do emigracji (migracja międzynarodowa)
Migracja odbywa się z powodów „przyciągania-odpychania”
Przyciągania- nowe miejsce przyciąga ludzi i skłania ich do osiedlenia się, nadzieja na uzyskanie wolności religijnej lub korzyści ekonomicznych
Odpychania –miejsce w którym mieszkają jest niegościnne; głód, wojna, epidemia (naturalne ograniczenie przyrostu)

Wymiar kulturowy:
Dwa aspekty różnorodności kulturowej odróżniające społeczeństwo:
1. gorączkowa aktywność, podwyższony poziom emocji i osiąganie indywidualnej przewagi dzięki współzawodnictwu (kultura dionizyjską wg Benedicta Rutha; plemię Kwakiutlów z wysp w Kolumbii Brytyjskiej)
2. Spokojne, zrównoważone trzeźwo patrzące na świat, podkreślające wyższość działań kolektywnych nad indywidualnymi (kultura apolińska plemię Zuli z Nowego Meksyku)
Współcześnie:
k. amerykańska – kładzie nacisk na jednostkę (jak 1.)
P. socjalistyczne – kolektyw (jak 2.)
Różnice między p. socjalistycznymi (Kuba, Związek Radziecki, a Chiny)
Różnice miedzy p. kapitalistycznymi(Stany Zjednoczone, W. Brytania, Japonia)
Połączenie czynników historia, geografia, klimat sytuacja społeczna sprawia że różnią się od siebie (państwa związane z morzem, nie mające dostępu, kraje tropikalne itd.)
Różnorodność kulturowa społ. jest przykładem elastyczności i zmienności układów społecznych. Rozumienie i właściwa ocena tej różnorodności prowadzi do poszanowania odmienności i geniuszu twórczego gatunku ludzkiego

Wymiar psychiczny
Przeludnienie, stłoczenie, nierówności, niesprawiedliwość, dyskryminacja oraz inne destrukcyjne siły przyczyniają się powstania zaburzeń, dewiacji społecznych i pchają ludzi do buntu.
- protesty
- niedostosowanie społeczne itd.
Są one nie do uniknięcia w dużych społeczeństwach miejskich, w których istnieje wysoki poziom nierówności, dyskryminacji i jawnej niesprawiedliwości. Narasta gniew ludzie strajkują albo uciekają w dewiację, atakują i wyszydzają obowiązujące stereotypy zachowań wprowadzając do życia chaos i nieporządek. Nie możemy liczyć na zmniejszenie się tego typu zjawisk ale możemy zrozumieć ich przyczyny i może wtedy zmniejszymy zagrożenie, które ze sobą niosą

44. Konflikty społeczne – geneza, typologia, funkcje i sposoby ich rozwiązywania.

Konflikt to wszelkie zachowania, czy oparte na nich stosunki, wynikające z realnej lub pozornej sytuacji konfliktowej, skierowane na realizację przez daną grupę jej interesów, napotykające przeciwstawne działania innych grup.

W badaniach konfliktu jako zjawiska społecznego analizuje się:

• konflikt jako proces społeczny,
• przyczyny konfliktu,
• przebieg konfliktu,
• sposoby rozwiązywania konfliktów społecznych.

Źródła konfliktów:

• sprzeczność interesów,
• niezadowolenie z sytuacji społecznej,
• sprzeczności tkwiące w życiu społecznym.

Porównanie konfliktu z współzawodnictwem:

W przypadku konfliktu zysk odbywa się kosztem strony przeciwnej, natomiast w przypadku współzawodnictwa kosztem strony trzeciej. Jeżeli chodzi o stopień organizacji stron to w przypadku konfliktu mamy do czynienia z sytuacją gdy strony są zorganizowane, natomiast we współzawodnictwie strony są zwykle niezorganizowane.

Trzy typy regulacji konfliktu:

1.Pogodzenie

2.Zaproszenie osoby trzeciej

3. Obowiązkowy arbitraż

45. Rozwój społeczny w świetle teorii socjologicznych.

Rozwojem społecznym określamy zanik lub powstanie nowego zjawiska społecznego lub przekształcenie danego zjawiska społecznego w jego elementach konstrukcyjnych, czy też przekształcenie społeczeństwa w jago podstawowych elementach struktury. Rozwój społeczny utożsamiany był i bywa z postępem społecznym.
Pojęcie rozwoju społecznego:
Według Znanieckiego rozwój społeczny należy rozumieć jako powstawanie nowych elementów i układów społecznych. Znaniecki podkreśla, że rozwój społeczny czy zmiana społeczna odnosi się do zmiany struktury społecznej, a nie do faktu demograficznej wymiany pokoleń. Trudności nastręcza problem zmian systemowych powtarzalnych i niepowtarzalnych.

Davis z kolei wyróżnia zmiany krótkookresowe i długookresowe. Rozwój społeczny byłby więc zmianą długookresową obejmującą całe społeczeństwo, a nie tylko jakieś jego części.
Rose określa zmianę społeczną jako powstawanie i rozwój nowych znaczeń i wartości stanowiących paradygmat zmian istotnych modeli zachowań w społeczeństwie. Nie są to jakieś pojedyncze zmiany ale szersze zespoły zmian mające pewien kierunek.
Są również zwolennicy uważający, że wśród zmian społecznych obok zmian funkcjonalnych, powtarzalnych należy odróżnić zmiany strukturalne, jakościowe, nie powtarzalne. W określeniu zmian rozwojowych są przyjmowane kryteria stwierdzające iż są to zmiany:
- niepowtarzalne – tzn. formacyjnie zachodzące w tzw. czasie historycznym
- strukturalne – zachodzące w wewnętrznej budowie danego zjawiska społecznego
- kierunkowe – stanowiące przejście danego zjawiska do odmiennego stanu w porównaniu ze stanem przed zmianą
- zmiany “szerszej skali” – obejmujące nie tylko dane zjawisko ulegające zmianie, ale również szerszy kontekst społeczny
Czynniki rozwoju społecznego
Można wyróżnić 3 grupy takich czynników (Szczepański):
1. Wynalazki techniczne i technologiczne (postęp techniczny) i ich upowszechnienie –
2. Dyfuzja kultury – większość zmian zachodzących w strukturze i kulturze danego społeczeństwa dokonuje się jako wynik wzajemnych kontaktów z kulturą innych społeczeństw.
- kultury pokrewne, bliższe sobie, przenikają się łatwiej niż kultury obce, odmienne
- główne elementy kultury zmieniają się bardzo wolno a peryferyjne szybko
- wśród innowacji można wyróżnić innowacje proste, autonomiczne i kompleksowe
- jeśli innowacja jest podzielna to nowe elementy wnikają szybciej
- zmiana sytemu kulturowego wywołuje dezintegrację społeczną i osobowości
- proporcje przyjmujących innowacje układają się wg krzywej Gaussa

46. Świadomość społeczna.

Świadomość społ.: wzajemne powiązania i zintegrowana całość i treść życia duchowego, poglądów, wartości, idei, postaw i przekonań charakterystycznych dla danej zbiorowości, grupy społ. czy społeczeństwa.

47. Ideologia jako forma świadomości.

Ideologia jest to powstała na bazie danej kultury wspólnota światopoglądów, u podstaw której tkwi świadome dążenie do realizacji określonego interesu klasowego lub grupowego.

48. Typy ładu społecznego.

Ład społeczny – porządek, system międzygrupowych i jednostkowych porozumień, sposób podejmowania decyzji, które dotyczą jednostek i zbiorowości.

Typy i zachowania:

1. Porządek policentryczny – typ zachowań, w których życie społeczne jest wypadkową indywidualnych decyzji i działań. Zachowania te wynikają z wolnej gry, którą każdy prowadzi na własny rachunek.

2. Porządek monocentryczny – typ zachowań zbiorowych, które są regulowane przez centralny ośrodek decyzji. Ośrodkowi temu podporządkowane są indywidualne losy ludzkie i całe życie zbiorowe.

3. Porządek prawny – proces przekształcania się stosunków prawnych w świadomość prawną społeczeństwa; praworządność obejmującą całokształt norm prawnych w praktyce życia społecznego i politycznego.

4. Ład prorozwojowy – porządek społeczny, system porozumień prawnych, ekonomicznych, politycznych, które gwarantują wszystkim ludziom maksymalną stabilizację na danym etapie historycznego rozwoju.

49. Scharakteryzuj podstawowe różnice ładu przedstawień zbiorowych i postmonocentrycznego.

ład przedstawień zbiorowych – typowy dla społeczeństw preindustrialnych, życie społeczne i zachowania ludzi są regulowane przez tradycyjne wzory, obyczaje i zwyczaje

ład czwarty (postmonocentryczny)
- mimo istnienia wielu ośrodków decyzyjnych działania w jego obrębie są skoordynowane
- polega na zorganizowanym współdziałaniu
- obiekt badań współczesnej socjologii

50. Zachowania społeczne wobec ładu poli i monocentrycznego.

ład monocentryczny
- istnieje 1 wyraźny ośrodek decyzyjny
- jednostki traktowane są przedmiotowo i instrumentalnie
- występuje w państwach autorytarnych i mniejszych strukturach (organizacjach totalnych)
- społeczeństwa oparte na ładzie monocentrycznym powinny być badane przez cybernetykę społeczną (naukę o sterowaniu)
c) ład policentryczny
- wynik wzajemnego oddziaływania różnych ośrodków decyzyjnych
- istnieje wiele ośrodków decyzyjnych i brak jest koordynacji (np.: społeczeństwo liberalne)
- końcowy rezultat działań podejmowanych przez elementy takiego ładu jest nieprzewidywalny, dopóki dane zdarzenie się nie zakończy

51. Dymorfizm społeczny.

Dymorfizm społeczny – dwoistość, ambiwalencja zachowań, która najczęściej występuje w społeczeństwach totalitarnych, monistycznych. Zachowania i deklaracje oficjalne (to, co mówią jawnie) są odmienne od zachowań nieformalnych (ukrytych), które odzwierciedlają prawdziwe sądy i opinie ludzi.

52. Dyferencjacja społeczna.

Kolizja norm i wartości reprezentowanych przez różne grupy społeczne; odrzucenie przymusowej homogenizacji.
Wielość subsystemów społecznych kierujących się własną „logiką”, wartościami i normami.

53. Funkcjonowanie społeczeństwa w warunkach zmiany i tworzenia się nowego ładu społecznego.

54. Omów typy działań społecznych wg M. Webera.

Weber twierdził, że przedmiotem badań socjologii są działanie społeczne. Nie są nimi zach. przypadkowe i odruchowe, a jedynie działania sensownie zorientowane na zachowanie się innych osób. Stanowią one podstawy życia społ. i społeczeństwa. Weberowski typ idealny występuje w dwóch odmianach:
- 1-sze znaczenie odnosi się do działania społ., które ma zawsze wyraźnie sprecyzowany cel i odpowiednio zaprogramowane środki jego realizacji. Realne działania zawsze dokonują się w warunkach odbiegających od idealnie ujętych w myślowym obrazie.
- 2-gie znaczenie odnosi się do indywiduum historycznego jakim jest np. kapitalizm, chrześcijaństwo, bezrobocie, kultura rasowa itd. Typ idealny oznacza kompleks cech charakterystycznych.
Typ idealny nie wskazuje jak jest, lecz jak mogłoby być. Socjolog każde badane zjawisko porównuje z obrazem idealnym, aby ustalić kier. Zachodzących zmian społ., stopień zaawansowania rozwoju danego społeczeństwa itd. System całościowy ® społeczeństwa lokalne:
- społeczność nadrzędna w stosunku do wszystkich grup i instytucji, która jest globalna, ogólna, zorganizowana w państwie (społ. globalne to społ. narodowe)
- ludzkość – ogół ludzi mieszkających na ziemi
- społeczność oparta na pierwotnej umowie społ., autonomiczna w stosunku do państwa a przeciwstawiana mu tylko w celach ahalitycznych. Jest to sopł. obywatelskie.
2. systemy nieżywe

55. Funkcjonowanie systemu społecznego wg T. Parsonsa. (AGIL)

funkcjonalizm wg. Talcota Parsonsa - uważał on ze każdy system działania musi rozwiązać cztery podstawowe funkcje, rozwiązać cztery podstawowe problemy, zwane mianem imperatywów albo niezbędników funkcjonalnych. do których należą, adaptacja, osiąganie celu, integracja oraz kultywowanie wzorów i usuwanie napięć. system ten często nosi nazwę AGIL, od pierwszych liter angielskiej nazwy

• A adaptation, czyli adaptacja,
  * G goals, czyli osiąganie celów,
  * I integration, czyli integracja,
  * L latency, co tłumaczy się jako system podtrzymywania wzorów i napięć.

System społeczny wg Parsonsa:
Istnieje nieskończona liczba systemów społecznych – może to być partia, rodzina, kolektyw pracowniczy, a
nawet para. Każdy system działa w obrębie 4 wzajemnie warunkujących się podsystemów:
-podsystem organizmu
-podsystem osobowości
-podsystem kultury
-podsystem społeczny
W obrębie każdego systemu wyróżniamy też 4 ogólne systemy działania:
- skierowane na zewnątrz i instrumentalne: adaptacja (system organizmu)
- skierowane na zewnątrz i konsumpcyjne: osiąganie celu (system osobowości)
- skierowane do wewnątrz i instrumentalne: kultywowanie wzorów (system kultury)
- skierowane do wewnątrz i konsumpcyjne: integracja (system społeczny)
Systemy społeczne realizują imperatywy funkcjonalne w różnych wymiarach. Każdy system, który trwa musi realizować imperatywy funkcjonalne, spełniające potrzeby 4 podsystemów, bez ich realizacji system
nie mógłby istnieć. Systemy społeczne są otwarte – następuje między nimi wymiana; są inkluzywne –
większe zawierają w sobie mniejsze; Parsons analizuje systemy społeczne na 3 płaszczyznachK
- rozwojowej (koncepcja powszechników kulturowych)
-porównawczej – analizuje 2 systemy społeczne znajdujące się w jednym czasie fizycznym, ale różniące
się czasem strukturalnym (stopniem rozwoju)
-wewnętrznej – szczególne znaczenie ma tu fakt, że wszystkie podsystemy są ze sobą powiązane i
wzajemnie się warunkują
Charakterystyka jednostki funkcjonującej w obrębie systemu:
Parsons ujmuje jednostkę przedmiotowo. Osoba jest aktorem działającym w narzuconej jej przez
społeczeństwo roli społecznej. Jednostka spostrzega wybiórczo otoczenie społeczne, zauważa te elementy
które mają dla niej znaczenie . W działaniu kieruje się motywacjami, postawami, wcześniejszymi
doświadczeniami.

56. Charakterystyka społeczeństwa informacyjnego.

terminem określa się społeczeństwo, w którym towarem staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Przewiduje się rozwój usług związanych z 3P (przechowywanie, przesyłanie, przetwarzanie informacji).

57. Społeczeństwo mobilne.

SPOŁECZEŃSTWO MOBILNE
SPOŁECZEŃSTWO MOBILNE (RUCHOME) TO TAKIE ,KTÓREGO ZNACZĄCA GOSPODARCZO, POLITYCZNIE NAUKOWO... ITD. CZĘŚĆ MOŻE PROWADZIĆ SWOJE ŻYCIE (PRACA, ZABAWA...) NIE TYLKO W WARUNKACH STACJONARNYCH , ALE TAKŻE W RUCHU LUB POZA STAŁYM MIEJSCEM ZAMIESZKANIA I PRACY

58. Kapitał społeczny – jego charakterystyka.

Kapitał społeczny - termin wprowadzony w sposób systematyczny do literatury socjologicznej w latach siedemdziesiątych przez Pierra Bourdieu a następnie rozpowszechniony w przez Jamesa Colemana. Oba nazwiska związane są jednocześnie z dwiema odmiennymi szkołami rozumienia i definiowania tego pojęcia.W późniejszych pracach Putnam wprowadził rozróżnienie pomiędzy kapitałem społecznym wiążącym (bonding) i pomostowym (bridging). Ten pierwszy dotyczy więzi pomiędzy członkami jednej grupy społecznej, ten drugi odnosi się do sieci pomiędzy osobami należących do różnych społeczności.Jak pokazał to np. socjolog Alejandro Portes, zbyt silne więzi kapitału społecznego, w szczególności w jego formie wiążącej, mogą mieć szereg negatywnych skutków obejmujących m.in. wykluczanie osób nie należących do grupy, stosowanie przez grupę przymusu i ograniczenie swobody osób funkcjonujących w jej sieci kapitału społecznego. Są to formy tzw. negatywnego kapitału społecznego na bazie którego funkcjonują m.in. takie szkodliwe społecznie organizacje jak mafie.Jak przyjmuje większość teoretyków kapitału społecznego w przeciwieństwie do kapitału finansowego, kapitał społeczny nie ulega zmniejszeniu w czasie użytkowania, lecz przeciwnie - pomnożeniu.

59. Rola kapitału edukacyjnego w życiu współczesnych społeczeństw.

60. Współczynnik rozwoju społecznego HDI (scharakteryzuj jego podstawowe komponenty).

Wskaźnik Rozwoju Społecznego HDI został wprowadzony dla celów porównań międzynarodowych. Jest on syntetycznym miernikiem, który przy wykorzystaniu jednolitej metodologii, rekomendowanej przez UNDP, opisuje efekty w zakresie rozwoju społecznego poszczególnych krajów. Wskaźnik HDI określa poziom społecznego rozwoju danego kraju w relacji do innych. Jest miarą wykorzystywaną jako kryterium przy hierarchizacji krajów według poziomu ogólnego ich rozwoju w danym momencie czasu. Przez porównanie wartości tego wskaźnika pomiędzy różnymi krajami można określić dystans, jaki dzieli pod względem poziomu rozwoju cywilizacyjnego kraje najuboższe od najbogatszych, czy rozwijające się od rozwiniętych

Wskaźnik Rozwoju Społecznego jest wyznaczany na podstawie komponentów dotyczących następujących obszarów [UNDP, HDR 2000]:

1. Podziału dochodów.
2. Wydłużania ludzkiego życia.
3. Poziomu osiągnięć edukacyjnych